Αντί να ξυπνάς αξημέρωτα για να προλάβεις, να τρέχεις στα αμφιθέατρα, να κρατάς μανιωδώς σημειώσεις, να δίνεις αγχοτικές εξετάσεις και να κυνηγάς τους καθηγητές στους διαδρόμους, φτιάχνεις τον καφέ σου, αράζεις στο κρεβάτι σου και ανοίγεις το lap-top σου. Και ιδού η νέα πραγματικότητα της σύγχρονης εκπαίδευσης. Από το δημοτικό μέχρι το πανεπιστήμιο, και από τις ξένες γλώσσες μέχρι την επαγγελματική ειδίκευση η μάθηση είναι μόνο ένα κλικ μακριά. Άψυχο υποκατάστατο, νέο κερδοφόρο προϊόν ή μια πραγματική εκπαιδευτική επανάσταση; Από όποια πλευρά κι αν το δει κανείς, η διαδικτυακή εκπαίδευση είναι εδώ και ήρθε για να μείνει.
«Με το που μπήκα στο αμφιθέατρο διάλεξα ένα μπροστινό έδρανο και κάθισα να παρακολουθήσω την διάλεξη του καθηγητή από το πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Μιλούσε για την κοινωνική διάσταση της οικονομικής κρίσης και ήταν μια αρκετά ενδιαφέρουσα ομιλία μέχρι που μπήκε μέσα η μαμά μου και άρχισε να φωνάζει: ‘Πάλι παίζεις; Πότε θα πατήσεις επιτέλους στο πανεπιστήμιο σαν όλους τους φοιτητές;’ Κι εκεί αρχίζει το πρόβλημα. Πώς να εξηγήσω στην μαμά μου ότι δεν παίζω, ότι είμαι στο πανεπιστήμιο, στο εικονικό αμφιθέατρο του;»
Εξ αποστάσεως εκπαίδευση
Πριν αρκετά χρόνια, εξ αποστάσεως εκπαίδευση σήμαινε σπουδές δι αλληλογραφίας ή εγχειρίδια άνευ διδασκάλου, και αφορούσε κυρίως την εκμάθηση ξένων γλωσσών και σεμιναριακά προγράμματα. Αργότερα, ήρθε η εποχή της δικτυακής εκπαίδευσης, δηλαδή συγγράμματα σε μορφή pdf, εξομοιωτές τεστ, επικοινωνία με καθηγητές μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και γενικότερα σπουδές μέσω ίντερνετ που όμως ακολουθούσαν την λογική της εξ αποστάσεως κατευθυνόμενης μάθησης διδάσκων-διδασκόμενου. Σήμερα, η εκπαίδευση έχει πάει ένα βήμα μπροστά. Δεν μιλάμε απλώς για διαδικτυακή εκπαίδευση, μιλάμε για εικονική εκπαίδευση σε ένα ζωντανό, κοινωνικό και διαδραστικό δικτυακό περιβάλλον.
Η γενιά του Google: E-learning 2.0
Εικονικές τάξεις, online σύμβουλοι σπουδών, εκπομπές διαλέξεων σε iTunes, δικτυακές συναντήσεις, ανταλλαγές απόψεων σε forums, ακόμα και εικονικά εργαστήρια ή συμβουλευτικές υπηρεσίες έχουν επιστρατευτεί για την νέα γενιά φοιτητών και σπουδαστών. Η δικτυακή εκπαίδευση μπήκε δυναμικά στον κόσμο του Web 2.0, του διαλογικού και συνεργατικού ιστού και χρησιμοποιεί αποτελεσματικά και ευφάνταστα κάθε διαθέσιμο κοινωνικό λογισμικό. Για να μιλήσουμε «ελληνικά»: blogs, wikis, podcasting, εικονικοί κόσμοι όπως το Second Life, κοινωνικά δίκτυα όπως λέμε Facebook, YouTube ή MySpace όλα υπηρετούν τις ανάγκες της σύγχρονης μάθησης, κάνοντας την δικτυακή εκπαίδευση μια κοινωνική, ανοικτή και ευχάριστη εμπειρία.
Το E-learning 2.0 (κατά το Web 2.0) πρεσβεύει ότι η γνώση επέρχεται μέσα από κοινωνικές διαδικασίες. Όσο πιο ευχάριστη είναι η μέθοδος τόσο πιο αποτελεσματική γίνετε. Το σύγχρονο μότο είναι Edutainment (σε ελεύθερη μετάφραση: εκπαιδευτική διασκέδαση), βασισμένο στην ιδέα ότι ο μαθητής είναι πιο πιθανό να μάθει κάτι αν πρώτα διασκεδάσει με αυτό. Τα εικονικά αμφιθέατρα του Second Life φαίνεται να αποτελούν καλό παράδειγμα της θεωρίας.
Σπουδάζω στο… Second Life
Το 2007 το Second Life άρχισε να χρησιμοποιείται για την διδασκαλία ξένων γλωσσών. Η ιδέα αποδείχτηκε εξαιρετικά δημοφιλής έτσι σήμερα υπάρχουν πια στον εικονικό του κόσμο νησιά που ανήκουν στο Βρετανικό Συμβούλιο, στο Ινστιτούτο Γκαίτε, και στο Ινστιτούτο Θερβάντες με την διδασκαλία της ανάλογης γλώσσας να λαμβάνει χώρα σε αυτά. Μάλιστα, φέτος έγινε το δεύτερο ετήσιο συνέδριο SLanguages 2008, για την διδασκαλία ξένων γλωσσών σε εικονικούς κόσμους. Από την άλλη μεριά, καθιερωμένα πανεπιστήμια όπως αυτά του Εδιμβούργου, του Πρίντσετον, του Πλύμουθ και του Ντέρμπυ χρησιμοποιούν τον εικονικό κόσμο του Second Life σαν εικονικά αμφιθέατρα και το κίνημα δεν φαίνετε να σταματάει εκεί.
Η καθηγήτρια Τζίλι Σάμον (Gilly Salmon) του πανεπιστημίου του Λέισεστερ και επικεφαλής της Κίνησης για Έρευνα πέρα από τις Αποστάσεις (Beyond Distance Research Alliance) δημιούργησε το νησί Media Zoo στον κόσμο του Second Life. Πρόκειται για ένα εικονικό εργαστήριο όπου φοιτητές, ερευνητές και καθηγητές πειραματίζονται με τις νέες τεχνολογίες και την δυνατότητα της μάθησης μέσα σε εικονικούς κόσμους.
Σχετικά με αυτή την εκπαιδευτική προσέγγιση υπάρχει κι ο ισχυρός αντίλογος. Σε φετινή έρευνα σχετικά με την εμπειρία των σπουδαστών μέσα στο Second Life, ψηφίστηκε ως το λιγότερο δημοφιλές τεχνολογικό μέσο, ενώ το 76% του συνόλου των φοιτητών είπαν ότι δεν μπαίνουν ή μπαίνουν σπάνια σε τέτοιους εικονικούς κόσμους. Οι μισοί σχεδόν από τους σπουδαστές που δοκίμασαν την εκπαιδευτική εμπειρία του Second Life είπαν ότι το περιβάλλον τους φάνηκε θλιβερό ενώ πάνω από το 50% πιστεύει ότι πρόκειται για άψυχο υποκατάστατο της πραγματικής (πρόσωπο με πρόσωπο) μαθησιακής εμπειρίας. Ωστόσο, οι θιασώτες του Second Life και των ανάλογων εικονικών κόσμων πιστεύουν ότι εκεί βρίσκετε το μέλλον της σύγχρονης εκπαίδευσης. Η αρχή, πάντως, έχει γίνει.
Σύγχρονη φοίτηση
Ακόμα κι αν κάποιος σιχαίνεται τους εικονικούς κόσμους όπως το Second Life, πολλά πανεπιστήμια, όπως του Μάντσεστερ, της Μινεσότας ή το ΜΙΤ, έχουν δημιουργήσει δικές τους εικονικές πλατφόρμες διδασκαλίας όπου το μάθημα γίνετε σε εικονικές τάξεις και οι δικτυακές διαλέξεις είναι ζωντανές, σε πραγματικό χρόνο. Ακόμα περισσότερα πανεπιστήμια χρησιμοποιούν την μέθοδο της μικτής διδασκαλίας. Δηλαδή, η φοίτηση συνδυάζει την φυσική παρουσία στο πανεπιστήμιο με εξ αποστάσεως τεχνολογικά μέσα όπως δικτυακές συζητήσεις σε forums, podcasts διαλέξεων, συνεργασία φοιτητών μέσα στο MySpace και παραδόσεις στο εικονικό μαθησιακό περιβάλλον του πανεπιστημίου.
Τα σύνορα μεταξύ μελέτης, επικοινωνίας και διασκέδασης αλλοιώνονται και τα τεχνολογικά γκάτζετς συναντούν τις παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας. Τα μικτά προγράμματα φαίνεται να αποτελούν την φυσική εξέλιξη των πραγμάτων. Είναι πιο εύκολο να έχεις την διάλεξη του καθηγητή στο mp3player και να την ακούς ολοκληρωμένη όποτε θες, από το να παλεύεις να κρατήσεις σημειώσεις μέσα σε ένα θορυβώδες αμφιθέατρο.
Το να δώσεις μια εξέταση μέσω δικτυακής πλατφόρμας, να επικοινωνήσεις με τον σύμβουλο σπουδών και να συζητήσεις για την εργασία που ανέλαβες με τους συμφοιτητές σου από την άνεση του σπιτιού σου είναι αντικειμενικά πιο βολικό από το να τρέχεις κάθε τρεις και λίγο στο πανεπιστήμιο. Ιδιαίτερα αν μένεις μακριά, εργάζεσαι ή έχεις κινητικά προβλήματα μπορείς να παρακολουθήσεις μαθήματα, συζητήσεις ή να επικοινωνήσεις με τους καθηγητές χωρίς κόπο και κόστος και χωρίς να χάνεις την επαφή σου με τα πράγματα.
Η εκπαιδευτική διαδικασία προσαρμόζεται στις προσωπικές ανάγκες του σπουδαστή, γίνετε ευέλικτη και οι αποστάσεις εκμηδενίζονται. Από την άλλη μεριά, οι αυξημένες τιμές των καυσίμων και η οικονομική κρίση, οδηγούν όλο και περισσότερους σπουδαστές στην λύση της δικτυακής εκπαίδευσης προκειμένου να περικόψουν μεταφορικά έξοδα και να κερδίσουν χρόνο και χρήμα. Όλο και περισσότερα πανεπιστήμια προσφέρουν από μεμονωμένα μαθήματα έως και ολοκληρωμένα προγράμματα ανώτατης εκπαίδευσης μέσω διαδικτύου ακολουθώντας την τάση της εποχής.
Δικτυακή κοινωνία της γνώσης
Όμως η δικτυακή εκπαιδευτική εμπειρία δεν ανήκει μόνο στους φοιτητές των ανώτερων ιδρυμάτων. Μέσα από τον συνεργατικό ιστό του Web 2.0 και τα κοινωνικά δίκτυα η γνώση περνάει στα χέρια όλων. Ο καθένας μπορεί να κατεβάσει podcasts με διαλέξεις από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου και μπορεί να βρει σε iTunes τους καλύτερους λέκτορες.
Πάνω από 80 πανεπιστήμια παγκοσμίως, ανάμεσά τους εκείνα της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ, προσφέρουν εκπαιδευτικό υλικό (διαλέξεις, παρουσιάσεις, συνεντεύξεις, πληροφορίες) από κορυφαίους επιστήμονες όλων των τομέων στην υπηρεσία iTunes U της Apple. Η πρόσβαση στο υλικό αυτό είναι ελεύθερη για όλους. Ένας μαθητής από την Ελλάδα μπορεί να κατεβάσει και να ακούσει μια διάλεξη από το Χάρβαρντ στο iPod του, όσο απλά κι εύκολα όπως θα έκανε για ένα μουσικό κομμάτι.
Ομοίως, τα περισσότερα μεγάλα πανεπιστήμια των ΗΠΑ και της Ευρώπης παρέχουν στις σελίδες τους podcasts από διαλέξεις ή εργαστήρια, συνεντεύξεις καθηγητών και μαθητών, παρουσιάσεις επιστημονικών θεμάτων, αποτελέσματα ερευνών και δεκάδες άλλα ακαδημαϊκά θέματα. Το υλικό αυτό είναι ελεύθερο και δωρεάν για όλους, μια γνήσια δημόσια προσφορά που αποδεικνύει ότι η γνώση είναι για όλους.
Με τον ίδιο ελεύθερο τρόπο, ο φιλομαθής περιηγητής του διαδικτύου θα μπορέσει να επισκεφθεί blogs καθηγητών, forums πανεπιστημιακών κοινοτήτων, wikis αφιερωμένα σε ποικίλα ακαδημαϊκά θέματα, και σελίδες πανεπιστημιακών τμημάτων, φοιτητικών ομάδων ή καθηγητών στο Facebook ή το MySpace. Η ελεύθερη, δικτυακή κοινωνία της γνώσης είναι εκεί έξω. Αρκεί να ψάξει κανείς.
Η αγορά του e-learning
Αν και η ελεύθερη προσφορά ακαδημαϊκού υλικού από πολλά πανεπιστήμια αποτελεί την ευγενή πλευρά της δικτυακής εκπαίδευσης, υπάρχει και η τεχνοκρατική. Οι σπουδές μέσω ίντερνετ είναι ένα ταχεία αναπτυσσόμενο ‘χρυσωρυχείο’. Ήδη από το 2006 πάνω από 3.5 εκατομμύρια σπουδαστές παρακολουθούσαν e-learning προγράμματα σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα των Ηνωμένων Πολιτειών και στις μέρες μας η ανώτατη εκπαίδευση μέσω ίντερνετ ανθεί. Σήμερα, ενώπιον της οικονομικής κρίσης, ο αριθμός των φοιτητών που επιλέγουν δικτυακά προγράμματα για να περικόψουν έξοδα διαμονής και μεταφοράς υπερδιπλασιάστηκε και η παγκόσμια αγορά του e-learning υπολογίζετε ότι ξεπερνά τα 40 δισεκατομμύρια ευρώ.
Δεν μιλάμε όμως μόνο για πανεπιστημιακά προγράμματα. Το e-learning δεν απευθύνετε μόνο στους φοιτητές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Εργαζόμενοι που επιθυμούν επαγγελματική κατάρτιση, δια βίου σπουδαστές, εταιρείες που στοχεύουν να εκπαιδεύσουν αποτελεσματικά τους εργαζομένους τους, μαθητές πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που χρειάζονται βοήθεια ή εξάσκηση στα σχολικά τους μαθήματα, η αγορά του e-learning εξαπλώνετε σε κάθε τομέα εκπαίδευσης και αφορά κάθε τύπο σπουδαστή.
Από τα ανοιχτά πανεπιστήμια για όλους μέχρι τα δικτυακά εργαστήρια για σεμινάρια photoshop ή γραφιστικής, και από την εκμάθηση ξένων γλωσσών μέχρι τα εταιρικά προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης υπάρχουν τόσες επιλογές e-learning όσες και απαιτήσεις για εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Με λίγα λόγια, στο διαδίκτυο μπορεί να βρεθεί ό,τι εκπαιδευτική πρόταση περάσει από το μυαλό σου. Αν υπάρχει κάποιος ικανός να πληρώσει για να το μάθει, κάποιος θα το προσφέρει. Ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης ισχύει και στην εκπαίδευση μέσω ίντερνετ.
Η ζούγκλα της δικτυακής εκπαίδευσης
Το ερώτημα όμως είναι, ποια από όλα αυτά τα προγράμματα είναι έγκυρα, αξίζουν τα λεφτά τους και θα μας δώσουν ένα «χαρτί» που δεν θα κάνει μόνο για σελιδοδείκτης.
Όσον αφορά τα εταιρικά προγράμματα, τα πράγματα είναι απλά. Τα δίδακτρα τα καλύπτει η εκάστοτε εταιρεία και το διαθέσιμο πρόγραμμα προς παρακολούθηση είναι συνήθως δημιουργημένο κατά παραγγελία από την ίδια την εταιρεία για να ικανοποιήσει τους στόχους της για κατάρτιση και εκπαίδευση των εργαζομένων της. Πλήθος εταιρειών παγκοσμίως προσφέρει υπηρεσίες κατά παραγγελία δημιουργημένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων για εργαζόμενους άλλων εταιρειών.
Όσον αφορά, όμως τον ανεξάρτητο σπουδαστή, οι επιλογές είναι πολλές και το τοπίο ομιχλώδες. Υπάρχουν εκεί έξω προγράμματα που υπόσχονται επαγγελματική εξέλιξη και διπλώματα αξίας αλλά με το πέρας της φοίτησης και μετά από υπέρογκα ποσά διδάκτρων ο ατυχής σπουδαστής θα βρεθεί με ένα «πτυχίο» χωρίς αντίκρισμα και αμφιβόλου ποιότητας γνώσεις. Από την άλλη μεριά υπάρχουν freebies, που μόνο ελεύθερα και δωρεάν δεν είναι. Προγράμματα που διαφημίζονται για εντελώς δωρεάν αλλά στο τέλος αντιλαμβάνεσαι ότι έχεις γραφτεί κανονικά και χρωστάς δίδακτρα ή άλλα που είναι όντως δωρεάν, γιατί κάποια εμπορική εταιρία πλήρωσε για την δημιουργία τους, με απώτερο στόχο να σε μετατρέψει όχι σε σπουδαστή, αλλά σε καταναλωτή των προϊόντων της.
Όπως συμβουλεύουν οι υπεύθυνοι έγκυρων προγραμμάτων e-learning, κάντε μια έρευνα αγοράς πριν ξεκινήσετε κάποιο πρόγραμμα. Όπως για κάθε άλλο προϊόν που αγοράζετε έτσι και με ένα εκπαιδευτικό προϊόν ψάξτε και ρωτήστε πρώτα. Τσεκάρετε το ίδρυμα που το προσφέρει, επικοινωνήστε με προηγούμενους σπουδαστές (τα τελευταία χρόνια, τα περισσότερα αξιόπιστα ιδρύματα δικτυακών σπουδών δέχονται να σας φέρουν σε επαφή με μέλη του διδακτικού προσωπικού και προηγούμενους φοιτητές κατόπιν αιτήσεως), επισκεφθείτε forums και messageboards σπουδαστών και μοιραστείτε γνώσεις και εμπειρίες. Δεν είστε μόνοι σας εκεί έξω. Υπάρχουν χιλιάδες σαν κι εσάς.
Η Ελληνική πραγματικότητα
Στην χώρα μας δεν θα λέγαμε ότι έχουμε κάνει άλματα στον χώρο του e-learning 2.0 αλλά υπάρχουν αξιόλογες προτάσεις εξ αποστάσεως εκπαίδευσης που είτε γίνονται εξ ολοκλήρου διαδικτυακά, είτε συνδυάζουν παραδοσιακές μεθόδους με σύγχρονα μέσα. Ωστόσο, δεδομένου ότι το ίντερνετ εκμηδενίζει τις αποστάσεις μπορείτε πάντα να αναζητήσετε ένα πρόγραμμα σε ίδρυμα ή εταιρεία του εξωτερικού. Η ευρωπαϊκή δικτυακή πύλη elearningeuropa.info θα σας δώσει πολλές πληροφορίες για ευρωπαϊκά προγράμματα και την εξέλιξη του e-learning στις χώρες της Ε.Ε.
Αν επιμένετε ελληνικά πάντως υπάρχει πάντα το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο που είναι πλήρως αναγνωρισμένο, αυτοτελές και αυτοδιοικούμενο (ν.2083/1992) και τα πτυχία του είναι τυπικά ισοδύναμα με αυτά κάθε άλλου ελληνικού πανεπιστημίου. Το Ε.Α.Π. συνδυάζει παραδοσιακά μέσα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης με νέες τεχνολογίες, και η χρήση κομπιούτερ κατά την φοίτηση είναι απαραίτητη. Για την εισαγωγή στο Ε.Α.Π. (σε προπτυχιακό επίπεδο) απαιτείται μόνο απολυτήριο λυκείου (εξού και ο όρος Ανοιχτό) και η φοίτηση σε αυτό μπορεί να είναι ευέλικτη και προσαρμοσμένη στις ανάγκες σας.
Πέρα από το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο υπάρχει το Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης του Πανεπιστημίου Αθηνών που παρέχει προγράμματα αποκλειστικά μέσω διαδικτύου. Τα δίδακτρα είναι ακριβούτσικα και η ολοκλήρωση του προγράμματος θα σας δώσει Πιστοποιητικό Εξειδίκευσης ή Επιμόρφωσης πάνω σε κάποιο χρηματο-οικονομικό τομέα. Επίσης απαιτείται μόνο απολυτήριο λυκείου για την εγγραφή σας. Πάντως, επειδή ζούμε στην Ελλάδα, ρωτήστε πρώτα τους πιθανούς εργοδότες σας ή προηγούμενους φοιτητές για να επιβεβαιώσετε ότι στην αγορά εργασίας γνωρίζουν και αποδέχονται τους τίτλους σπουδών που θα πληρώσετε και θα κοπιάσετε για να πάρετε.
Με μια απλή αναζήτηση, θα βρείτε στον ελληνικό και παγκόσμιο ιστοχώρο πλήθος ανεξάρτητων προγραμμάτων για εταιρείες και ιδιώτες. Σε μελλοντική έρευνα θα τα ψάξουμε εμείς για εσάς αν σας ενδιαφέρει, ως τότε όμως, πορευθείτε με ανοιχτό μυαλό, θέληση για μάθηση και προσοχή.
